بررسی جامع هنر چوب از کنده کاری تا منبت چوب

همانطور که می دانید هنر چوب بی انتهاست و از نمونه این هنر می توان به منبت کاری روی چوب، معرق چوب ، کنده کاری روی چوب ، خراطی و معرق چوب اشاره کرد.

ساخت لوازم چوبی ضروری تا قدرت ماورایی هنرچوب

انسان از زمان آغاز خلقت خود از هر نوع وسیله ای که در اختیار داشته است ،استفاده کرده که راحتی و آسایش خود را تامین کند و برای ایجاد آن آرامش و راحتی دست به کار ساخت اشیا‌‌ء و ابزار های مختلف  زده است .

ولی در بیشتر موارد نوعی کشش و میل درونی باعث شده که فرد تنها به ساخت لوازم ساده اکتفا نکند و آنها را با انواع نقوش مورد علاقه خود آذین کند .

ساختن اشیاء چوبی که بروی آنها کنده کاری هایی انجام شده یکی از اولین دست ساخته های بشری محسوب می شود .زیرا درخت و یا به زبان ساده تر چوب از مواد اولیه در دسترس انسان بوده است که برای درست کردن آتش ، لوازم چوبی منزل از آن بهره می برده است .

تعلق چوب به طبیعت و آرامشی که از حضور و همراهی با طبیعت به دست می آید ، و به خاطر در دسترس بود چوب و عدم نیاز به لوازم پیچیده برای کار با چوب ، موجب شده که افراد زیادی با ذوق و علاقه دست به ساخت هدایای چوبی  بزنند .

شاید از این راه بدنبال آرامشی هستند که از هیاهوی دنیای ماشینی فاصله بگیرند .درخت و کلیه محصولاتی که از چوب ساخته می شوند از انسان و زندگی او جدا نبوده است .

این لوازمی که از چوب ساخته می شوند که شامل ابزار آلات جنگی ، شکار ، لوازم چوبی منزل ، و حتی در مقیاس بزرگتر خود خانه های چوبی توسط انسان ساخته شده و در دورانی که انسان نیرو های ماوراء طبیعت را در زندگی خود موثر می دیده است با این اشیاء ارتباط تنگاتنگی داشته و گاه برای ساخته های خود از چوب قدرت ماورایی در نظر می گرفت .

نقش سرزندگی و خیر بودن ذات چوب در اساطیر

ایران به خاطر سابقه طولانی تمدن، از این گونه فرهنگ ها و داستان های حقیقی و اساطیری پیرامون درخت و ساخته های چوبین ، بسیار داشته و دارد .

در تمدن کهن درخت را به عنواد نمادی از سرزندگی و باروری می شناختند و به اعتقاد مردم کهن ، درخت می تواند باران بیاورد ، خورشید را به درخشش وادارد و گله ها را افزایش دهد .

هنر چوب

در زمان های قدیم اعتقاد زیادی به منشأ خیر بودن و دفع ضرر درخت در اعتقادات کهن مردم و از جمله مردم ایران وجود داشته است . مانند درختانی که به آنها پارچه هایی وصل می کردند به عنوان حاجت .

درختان چند هزاره محدودی در نقاط ایران وجود دارد مانند ابرکوه یزد(8-4 هزار سال) گوهر دشت کرج ( 1300 سال) روستای جاریان نطنز( 1000 سال) روستای مرق کاشان ( 800 سال) .

لکن وجود نقش این درختان در مهرهای استوانه ای ایلامی متعلق به هزاره دوم ق.م و سایر اشیای تولیدی ادوار گذشته ، نشان از ارزشی است که ایرانیان برای درخت قائل بوده اند .

نقش درختان گاهی به صورت طبیعی آن مثل درخت سرو در حجاری های تخت جمشید و یا به صورت شکل های تخیلی مثل درخت زندگی در مهر های ایلامی و در طاق بستان دیده می شوند .

آریایی ها به دنبال سرزمینی پوشیده از جنگل و درخت های فراوان!!

در اساطیر بین النهرین درخت زندگی موجب طول عمر بوده است که گاهی در مورد این درخت زندگی دیده شده که دارای نگهبانانی هستند که گاهی به شکل شیر دال – دو قوچ و یا دوطاووس که روبه روی هم و یا پشت به هم ترسیم شده اند .

در فرهنگ اساطیری بابل درخت زندگی ، به درختی گفته می شود که جادویی است و در مرکز بهشت قرار دارد و آب های اولیه بر ریشه های آن جاری می باشد .

در کل درخت زندگی یک نماد کیهانی است که در دوران کهن نمادی از اتحاد زمین و آسمان ، غذای روحانی و حتی روشنگری شمرده می شده است و حتی می توان اشاره کرد که آشنایی بشر با درخت به زمان پیدایش بر می گردد .

از داستان های افسانه های کهن اینگونه برداشت می شود که خواستگاه آریایی ها سرزمینی سرسبز و پوشیده از جنگل بوده است و چشمه های جوشان داشته است و کم کم به دلایل ناشناخته خشکی و ویرانی بر آن سرزمین چیره شده است و چشمه ساران آن خشک شده است و آریایی ها در جستجوی منطقه بهتر برای زندگی راهی جاهای دیگر می شوند و به ایران می رسند .

و نام خود را بر روی آن می گذارند و از زمان های دور این قوم بر آن بوده اند که مرز و بوم خود را چون خواستگاهشان تازه و سرسبز نگاه دارند و از روی نوشته های یونانیان چنین برداشت می شود که نزدیک به سه هزار سال پیش پیرامون خانه های بیشتر ایرانیان را باغ احاطه کرده بوده و واژه پردیس به همان باغ های پیرامون خانه گفته می شده است و به تدریج این شیوه سرمشق سایر ملل شده و این واژه فارسی به دوردستها رفته .

لغت ( پردیس ) به معنای باغ و یا محوطه زیبایی می باشد که دارای درخت است و لغت انگلیسی پارادیس  به معنای بهشت از آن گرفته شده است و بیانگر توجه و علاقه ایرانیان به درخت و باغ است .

لطفاً مقاله  “خلاقیت در انتخاب هدایای تبلیغاتی خلاقانه ” را مطالعه نمایید 

بررسی نقش درخت چنار و درخت تاک در حکومت هخامنشی

در زمان هخامنشیان و بعد از آن در سرتاسر ایران تعداد بی شماری باغ های بزرگ و باشکوه وجود داشته و همچنین در زمان حکومت داریوش که بسیار دوستدار درخت بوده ، در کاخ هایشان درختان سایه افکن و باغ هایی بوده که هوا را لطیف می کرد .

تعداد بی شمار ستون های عظیم تخت جمشید بیانگر اهمیت و توجه به درخت در نزد شاهان هخامنشی می باشد زیرا که ستون در فرهنگ آسیای غربی نمادی از درخت است و درخت نماد برکت الهی و بنابراین کاخ های پرستون تخت جمشید ، در نزد هخامنشیان مظهر باغستانی مقدس بوده است .

درخت چنار و همچنین تاک در نزد پادشاهان هخامنشی از ارزش زیادی برخوردار بوده است .« در دربار ایران چنار زرین به همراه تاک زرین به معنای در دست گرفتن سلطنت بوده است . درخت تاک در اساطیر ایران به معنای خون و خون نیروی اصلی حیات می باشد .

اگر توجه داشته باشیم در زمان حکومت هخامنشیان بازمانده هایی از آیین های بومی کهن مادر سالاری باقی مانده بود که بر طبق ان سلطنت از طریق زنان ادامه می بافت ، می توان تاکی را که بر درخت چنار می پیچد را مظهر خون و دوام سلطنت هخامنشیان دانست ، در واقع چنار مظهر شاده و تاک را مظهر همسرش بوده است که از طریق وی خون سلطنت دوام می یافت » .

استفاده راحت تر از چوب به نسبت سنگ و استخوان

در زمان حکومت ساسانیان نقش درخت زندگی بسیار پررنگ بوده است زیرا که ساسانیان از معتقدان به آیین زردتشت بوده اند و در متون اوستایی از زردتشت توصیه های مختلفی در خصوص اهمیت درخت و درخت کاری آمده است و آن را کاری نیک برشمرده است .

یکی از بارزترین نقش درخت در این دوران می توان به آثار برجسته معماری از جمله طاق بستان ، پارچه های ابریشمین ، و ظروف سیمین اشاره کرد

در دوران اسلام که درخت در تعابیری همچون شجره طوبی ، درخت بهشتی ، نماد آزادگی چون سرو ، تسبیح گوی خداوند و دارای قدرت درک و تاثیر مادی و معنوی و …. مورد احترام بسیار بوده است و نقش آن در بسیاری از آثار هنری چون درها ، اشیاء تزیینی ، فرش ، کاشی و نقاشی های دیواری و غیره به کار گرفته شده است و این نشان از ارزش و توجه است که برای درخت قائل بوده اند .

در حدود 10000 تا 15000 سال قبل از میلاد ، مردمان ساکن فلات ایران در سوراخ های که در جوانب پر درخت کوه ها حفر می کردند و به وسیله شاخه های درختان مسقف می شد ، زندگی می کردند .

در آنجا انسان ها برای تهیه خوراک خود به شکار می رفتند و اگر چه به طرز استفاده چکش سنگی و تبر دستی و ساخت آلات استخوانی آشنایی داشت ، ولی یقیناً به دلیل استفاده راحت تر از چوب و قابلیت تراش آسان آن ، نخستین ماده ای بوده که به وسیله انسان به صورت وسیله های گوناگون درآمده است .

بررسی اولین نشانه های هنر معرق چوب در ایران

اما مهم ترین شواهدی که نشان می دهد که مردمان ایران از هنر چوب استفاده ماهرانه ای می کردند ، آثار به دست آمده از شهر سوخته مربوط به 5000 سال پیش است و مربوز به این شهر باستانی که در حدفاصل زابل و زاهدان است که موجب اعجاز و شگفتی همگان شده است .

بیشترین این آثار از گورستان شهر به دست آمده و شامل اشیاء و لوازمی می باشد که به همراه مردگان دفن شده است .

از جمله این وسایل چند قطعه پارچه با بافتی به نقش کنگره ای ، اولین تصویر متحرک از بزی است که در حال پرش منقوش بر دور لبه جامی سفالی ، نخستین چشم مصنوعی ، یک عدد صفحه بازی که شبیهه بازی تخته نرد می باشد و به همراه دو تاس سنگی بوده و دو شانه چوبی بسیاز ظریف که بر روی یکی از شانه های چوبی تصاویر کنگره ای حکاکی شده است .

در اینجا می توان شانه چوبی شهر چوبی را به عنوان اولین نشانه هنر معرق در ایران که به شیوه جایگزین کار شده است ، معرفی نمود .

هنر چوب بری و کنده کاری روی چوب در بقایای شهر سوخته

بررسی های اخیر باستان شناسان ایتالیایی در محوطه پنج هزار ساله شهر سوخته وتحقیقات بر روی انواع چوب های موجود در این شهر نشان می دهد که ساکنان این منطقه چوب مورد نیاز خود را از پاکستان ، هندوستان ، و منطقه بلوچستان که در آن روزگار منطقه ای مستقل از سیستان بوده است ، وارد می کردند .

هنر کنده کاری روی چوب

آثار به دست آمده از این محوطه و ظرافت آنها نشان از تبحر ساکنان شهر سوخته در هنر چوب بری و کنده کاری روی چوب می باشد . در آثار به دست آمده از شهر سوخته و ابزار چوب و بقایای چوب های بریده شده که به وفور دیده می شود این نشان از این می باشد که مردمان این منطقه چوب را به خوبی می شناختند و در خانه های خود کارگاه های خانگی برای ساخت آثار چوبی ایجاد کرده بودند .

به غیر از این آثار ، شواهد بسیار دیگری در اکتشافات باستان شناسی نقاط مختلف ایران به دست آمده که در کتب مورخینی چون هرودوت ، گزنفون ، و غیره به دست آمده که همگی گواه مهارت ایرانیان در به کارگیری چوب در ساخت بنا ، کشتی سازی ، ادوات جنگی و کشاورزی می باشد .

لطفا مقاله “کسب و کار موفق پیام خود را به گارسیا می رساند! ” را مطالعه نمایید .

بررسی هنر چوب و قدمت بیشتر آن نسبت به استخوان و عاج !!

از آنجا که استفاده از چوب آسان تر از و سهل الوصول تر از استخوان و عاج است ، پیدا شدن مجسمه های استخوانی ، عاجی ، و یا صدفی مربوط به دو هزار سال پیش ، شاهدی بر وجود ساخته های بیشتری از چوب چرا که ” همان هنرمند حکاک عاج روی استخوان و چوب نیز کار می کرده است “

در همان زمان که متاسفانه بدلیل آسیب پذیری چوب اثری از آنها باقی نمانده است . البته از نمونه آثار آن که در کاشان به دست آمده مربوط به 4200 سال ق.م ، دسته چاقوی است از جنس استخوان که شکل ایستاده مردی را در حالت احترام، نشان می دهد .

همینطور دو مجسمه زیبای عاجی به شکل گاو و انسان که اولی مربوط به حسنلو متعلق به هزاره اول و دومی از گنجینه زیویه متعلق به قرن هشتم ف.م است . از اثار جالب دیگر مهری استوانه ای شکل است که جنس آن از صدف می باشد که به دوره آکادیها در 2400 سال ق.م نسبت می دهند .

از نکات قابل توجه این مهر می توان به موارد زیر اشاره کرد .

الف – کنده کاری های بسیار ظریف بر روی صدف

ب- تصویر اشیاء و لوازمی که به احتمال قریب از چوب ساخته شده مانند چند نوع صندلی و چهار پایه به شکل حیوان و یا دارای پایه های به شکل گاو و … و ظروف مختلف و یک نوع آلت موسیقی .که این خود بیانگر قدمت ساخت اثاثیه و آلات موسیقی در ایران است .

از چغازنبیل در هزاره دوم قبل از میلاد یک عدد چرخ ارابه که بسیار ماهرانه باقی مانده که در موزه ایران باستان نگهداری می شود . از چوب به وفور در دوران هخامنشیان استفاده شده است .

به طور که گزنفون در مورد سلاح جنگی ایرانیان به نیزه هایی اشاره می کند که چوب سنجد ساخته شده است ، اشاره کرده است .

و همچنین اشاره کرده است که ایرانیان در فتح سارد از ارابه هایی چند محوره بزرگی که در وسط آن برجی چوبی برای استقرار تیراندازان وجود داشته ، استفاده کرده اند .

در همین دوره به جزء از ادوات جنگی ، برای امور کشاورزی ، کشتی سازی و خانه سازی از چوب استفاده می شده است و نقش یک گاوآهن که مربوط به سال 400 ق.م است ، به خوبی نحوه استفاده از چوب در کشاورزی را نشان می دهد .

چوب های خراطی شده در آثار تخت جمشید

از نقوش موجود در تخت جمشید مشخص است که در آن زمان از چوب های خراطی شده برای ساخت تخت شاهی استفاده می کرده اند و این حکایت از آن دارد که در این دوره درخشان ، بی شک هنر منبت کاری بر چوب از ارزش بالایی برخوردار بوده است .

در کاوش هایی که در سال 1344 خورشیدی بر آثار و بقایای تخت جمشید انجام گرفته است قسمتی از مجسمه یک پرنده شکاری که شامل زانو و پنجه به دست آمده است که گویا از چوب سفید و انواع دیگر چوب های عالی ساخته و کنده کاری شده است .

کاربرد هنر چوب در زمان ظهور اسلام

استفاده از هنر چوب در ادوار دیگر پس از هخامنشی نیز همچنان ادامه یافت و تا زمان ظهور اسلام که در این دوران رویکردی جدید به استفاده از چوب آنهم به میزان قابل توجه در ساخت بناها ۷ مساجد و آرامگاه ها دیده می شود .

از قدیمی ترین آقثار به جا مانده در دوران اسلام در ایران ، می توان به دری متعلق به قرن سوم هجری در موزه پارس شیراز اشاره نمود که یک لنگه درب چوبی می باشد که متعلق به مسجد جامع شیراز و به دوره عمروبی لیث که زیر سازی آن از چوب تبریزی می باشد

روی آن با خلال های گردو نقوش پنج ضلعی بسیار زیبایی به وجود آورده و با میخ های کوچک آهنین کوبیده اند و همچنین از هنر چوب می توان به سردری منبت کاری شده که از چوب کاج متعلق به قرن چهارم هجری که کتیبه ای آن به خط کوفی و با ضخامتی نزدیک به 3 سانتی متر در متنی از نقوش اسلیمی ، منبت شده است .

مقاله فوق برگرفته شده از بخشی از کتاب ” چوب و هنرهای چوبی ایران ” نوشته نیکو شجاع نوری می باشد .